Yok Et, Çarpıt, Genelle

Harvard Üniversitesinde yapılan bir araştırmaya göre beynimiz saniyede 400 milyar bit bilgi alıyor ancak bunun sadece 2.000 bit’ini bilinç düzeyinde işleyerek kullanabiliyor. Peki geri kalan bilgi nerede tutuluyor ve tüm bu datalara ne oluyor?

Bilinçaltımız bu inanılmaz büyüklükteki datayı siliyor, çarpıtıyor ya da genelleyerek filtreliyor.

Yok Et
Tüm dikkatimizle yaptığımız bir iş sırasında beynimiz onun dışında kalan dataları hızlıca siliyor. Örneğin Starbucks’da arkadaşınızla çok önemli bir konu hakkında konuşuyorsunuz. O sırada sokaktan gelen korna sesini, sipariş veren müşteriyi ya da diğer konuşan insanları duymamanızın sebebi budur. Ya da sabah işe gitmek için arabaya biniyorsunuz, işe geldiğiniz zaman yolculuğun nasıl geçtiğinin farkına varmamış oluyorsunuz.Çünkü beyniniz yolda su satanlardan lambalarda önünüze atlayan çocuklara kadar bir çok “gereksiz” bilgiyi siliyor.

Çarpıt
Çarpıtma gerçeklerin duygusal veriler ile yanlış yönlendirilmesiyle oluşur. Beynimiz bazı bilgileri olduğundan farklı algılar. Örneğin yılanlardan korkan biri için yolda duran bir ipi yılan sanmak son derece kolaydır. Bu çarpıtmayı geçmiş deneyimlerimiz ışında yaparız. Deneyimlerimizin içinde yüklü bulunan duygular bazen gerçekleri olduğu gibi algılamamıza izin vermez.

Bunun yanı sıra çarpıtma kendimizi motive etmede bize yardım eder. Motivasyon dediğimiz şey etrafımızdaki şeyleri algı filtrelerimizden geçirdikten sonra oluşur. Tam da bu filtreleme aşamasında boğaza bakarak kendimizi güçlü hissedebilir, bir müzik ile harekete geçebilir ya da bir hikayeden kendimize pay çıkarıp motive olabiliriz. İşte bu yüzden insanları farklı şeyler motive eder. Motivasyonla ilgili bilinen yanlışları başka bir yazımda ele alıyor olacağım.

Genelleme
Bir kaç olaydan global sonuçlar çıkarmaktır. İyi versiyonunda hayatımız boyunca edindiğimiz tecrübeleri harmanlayarak olaylar karşısında davranışımızı belirlerken kötü versiyonunda tek bir deneyim sonrasında ömür boyu sürecek bir yargı elde ediyoruz.

Bazı durumlarda ise genelleme verimliliği olumlu yönde etkiler. Örneğin eğlenceli insanlarla aynı iş ortamında olmak “sizinle iş yapmak çok keyifli” mesajının genellenmesi ve verimliliğin artmasını sağlar. Olumsuz örnekte ise genç bir kadının akşam üstü evine giderken futbol takımı forması giymiş bir grup erkek tarafından rahatsız edilmesi kadının benzer giyimli insanları gördüğünde aynı şeyin olacağını düşünmesine yol açabilir. Bunun global çapta en çarpıcı örneklerinden biri 11 Eylül olaylarından sonra tüm Müslümanlara yapılan terörist muamelesidir.

Normalde beynimiz aynı anda 7 farklı bilgiyi yönetebilir. Bazıları bu rakama bile ulaşamaz. Örneğin bana 7 tane süt markası söyleyebilir misiniz? Ya da 7 tane içecek markası? İnsanlar en büyük ilgi alanlarında bile 9 dan fazla marka söylemezken ortalama 2-3’tür.

Beynimizin gelen bilgileri bu şekilde filtrelemesi sayesinde hayatımıza odaklı bir şekilde devam edebiliyoruz.